Қазақстанда сақтандыру нарығын цифрлық реттеу басталуы мүмкін
Цифрлық реттеу – бүгінгі нарық үшін салыстырмалы түрде жаңа ұғым. Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі (ҚНРДА) осы тәсілді жүзеге асыруда алдыңғы қатарда. Ол тәуекелге негізделген қаржылық қадағалауды қалыптастырады. Сонымен қатар, бақылау процестерін автоматтандыру курсы өтті. Өзгерістерді бірінші болып сақтандыру компаниялары мен олардың клиенттері байқады.
Жалпы қаржы нарығын қадағалау күрделі жұмыс, сақтандыру саласы да соның бірі. ҚНРДА нарықта не болып жатқанын түсініп, жағдайды бағалап отыруы керек. Жекелеген компаниялардың жұмысында кемшіліктер анықталса, реттеуші оларды түзету бойынша ұсыныстар береді.
Сондықтан Агенттік сақтандыру компанияларынан, екінші деңгейлі банктерден және Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінен қажетті ақпаратты үнемі сұратып отырады. Ақпаратты жинау көп уақытты қажет етеді. Нарық қатысушыларының барлығы ақпаратты уақытында бере бермейді. Деректер автоматты түрде жиналса, олар дер кезінде, бір форматта келіп түсер еді, содан кейін оны талдау, оның ішінде цифрлық әдістерді қолдану оңайырақ болар еді. Талдау неғұрлым жылдам және дәлірек болса, соғұрлым реттеушінің ұсыныстары да уақтылы және нақты болар еді, әрі сақтандыру компанияларының жұмысындағы қателіктер де аз болады. Олардың бизнесі тиімді болса, тұтынушылары да разы болады.
“Цифрлық реттеуді жүзеге асыру үшін реттеуші бақылайтын статистикалық деректерді бір жерде бірыңғай жинақтау мен сақтауды ұйымдастыру қажет. Бұл ұйымның қаржылық есеп беруі ғана емес, сонымен қатар құрылымдық қалыптастыру — сақтандыру шарттары журналы, сақтандыру резервтерін есептеу туралы толығырақ мәліметтер, сақтандыру есебінің статистикасы және т.б. Бұл тәсіл оған шоғырландырылған есеп беруді біріктіруге және оны басқарушы етуге мүмкіндік береді”, — деп атап өтті “Freedom Insurance” СК АҚ басқарма төрағасы Азамат Керімбаев.
Деректерді бір дерекқорға жинау жеткіліксіз, оны өңдеу керек. “Бұл дерекқорға бағдарламалау алгоритмдерін қосу арқылы реттеуші (ҚНРДА) белгілі бір ұйымның қаржылық көрсеткіштері мен статистикалық деректеріндегі өзгерістерге белсенді түрде жауап беретін жүйені ала алады. Бұл жауап беру жылдамдығы да, дәлдігі де айтарлықтай артады дегенді білдіреді”, — деп атап өтті сақтандырушы. Бұл қаржы нарығын, соның ішінде сақтандыру секторын шынайы цифрлық реттеу болады.
Бұл бағытта қазірдің өзінде бірқатар нақты қадамдар жасалды. Кіріс деректерін талдау үшін ҚНРДА IRIS 12 көрсеткішінің әдістемесін пайдаланады — сақтандырушының тәуекел аймақтарын анықтау алгоритмі (стандартты емес қаржылық көрсеткіштер).
Бағдарлама кәсіпорын қызметінің алдын ала сапалық көрсеткіштерін анықтайды. Агенттік қызметкерлері белгілі бір есептеулер жүргізеді, егер мәні ережелерде белгіленген диапазонға түссе, онда компанияның жұмысын реттеуші қалыпты шектерде деп бағалайды. Көрсеткіштердің кез келгені диапазоннан шығып кетсе, нормадан ауытқу дәрежесіне байланысты, ҚНРДА, әдетте, қашықтан әрекет етеді — қадағалауды күшейтеді немесе компанияның орнында тексеру жүргізеді.
“Былайша айтқанда, реттеуші бақылау тақтасы форматында басқару есебінің қандай да бір түрі болуы керек, егер барлық қажетті статистикалық деректер болса, оны оңай бағдарламалауға болады, оған реттеуші тікелей қол жеткізе алады. Терең әрі нақты талдау жасап, оның сапасын арттыра отырып, реттеудің цифрлық форматына көшуге болады – жүйе сақтандырушылардың операциялық қызметіндегі даулы мәселелерді анықтайды”, — дейді Керімбаев. Ол мұндай жүйелерді бизнесті талдаудың интеллектуалды жүйелері деп атайды. Олар жылдамырақ әрекет етуге және операциялық қызметтегі кез келген стандартты емес заңдылықтарды анықтауға мүмкіндік береді.
Автоматты жинаудың өзі жеткіліксіз, сонымен қатар нормативтік талаптарды – реттеу принциптерін өзгерту қажет.
Қазір Қазақстанның барлық сақтандыру компаниялары бизнес құрылымдарының әртүрлі болуына қарамастан бір стандарт – ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 2016 жылғы 26 желтоқсандағы N304 қаулысы бойынша бағаланады. “Менің ойымша, тек медициналық сақтандырумен айналысатын компаниялар үшін меншікті капиталға қойылатын талаптарды жеңіл ету қисынды болар еді, өйткені сақтандыру жағдайының ықтималдығы жоғары, дегенмен ол қиын емес. Яғни, бір клиент сұранысы апатты тәуекелдерге әкелмейді. Ал қаржылық-өндірістік топтарға жататын және зауыттарды, авиатасымалдаушыларды және т.б. сақтандырудағы апаттың қаупі жоғары болғандықтан оларға қойылатын талаптарды арттыруға болады. Мұндай нюанстарды модельдеу қажет. Батыс елдерінің реттеушілері сақтандырушыларды төлем қабілеттілігі Solvensy II жүйесіне ауыстырып қойған”, — деп атап өтті сарапшы.
Solvensy II – сақтандыру ұйымдарының төлем қабілеттілігіне қойылатын нормативтік талаптардың жиынтығы. Оларды енгізу арқылы заңнама сақтандыруды реттеуші нормативті реттеушіге, яғни жалпы көзқарастан жеке тұлғаға қарай өтеді. 40 жыл ішінде ескі Solvensy I моделінің стандарттарының принциптері кемшіліктерді көрсетті. Ол әрбір сақтандырушының тәуекелдерін нақты бағалауды яғни қадағалау органдарының дәл және уақтылы араласуын қамтамасыз етпеді. Қазақстан Республикасының 2020–2024 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық даму болжамына сәйкес Solvensy II стандартын енгізу жоспарлануда. Бұл жүйенің арқасында белгілі бір сақтандыру компаниясының қоржынына, бизнес форматына және тәуекеліне байланысты жеке капиталға қойылатын талаптар құрылады.
Сандық ажыратымдылықты енгізу алдында Solvency II стандартының параметрлерін ескеру маңызды, өйткені оларсыз әрбір компаниядағы процестерді бақылау өте қиын болады. Оларды уақтылы іске асырған кезде тұрақты стресс-тестілеу және компаниялар бойынша жаңадан алынған статистикалық мәліметтерді тұрақты талдау автоматты түрде жүзеге асады. “Ал егер осы нәтижелерді тексеретін және растайтын стресс-тестілеу нәтижелерін беру жүйесі жасалса, талдау өте жылдам болады. Қарапайым мысал, Freedom Insurance-тегі жол-көлік оқиғасынан кейінгі онлайн төлемдер. Біз осындай жүйені әзірлеп, сақтандыру төлемдерінің мерзімін 16 есеге, яғни 90 күннен 5-6 күнге дейін қысқарттық. Бұл жерде де осындай принцип бар”, — деп түсіндіреді сақтандырушы.
Азамат Керімбаевтың айтуынша, мұндай жүйені Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры (СТКБҚ) негізінде енгізуге болады, ол автоматты түрде ҚНРДА деректерін береді. Оның функцияларына автокөлікті сақтандыруды талдайтын ұйым автобюроның функцияларын қосуға болады. Ол үшін статистикалық деректерді жинау, сақтау және талдау жүйесін құру қажет. Оларды Сақтандырудың бірыңғай деректер базасынан (СБДБ) алуға болады. СТКБҚ сақтандыру секторының статистикалық деректерін сақтау мен өңдеудің СБДБ-дан кейінгі екінші операторы болуы керек”, — деп есептейді ол.
Сандық реттеудің оң әсерін сақтандыру процесінің барлық қатысушылары сезінеді, өйткені реттеуші барлық мүдделі тараптардың мүдделерін қорғайды. Оларға сақтандыру қызметтерін тұтынушылар, акционерлер және мемлекеттік органдар кіреді. Егер сақтандыру компаниясы үлкен тәуекелге ұшырап, банкрот болса, барлығы зардап шегеді. Бұл тәсіл ең алдымен сақтандыру қызметін тұтынушылардың мүддесін қорғайды. Олар сақтандыру компаниясының төлем қабілеттілігін қамтамасыз ету арқылы қорғалады. Бұл компанияның тәуекелдерін мұқият және уақтылы есептегенде ғана қол жеткізуге болады.
