Өсіп келе жатқан кедергілер жағдайында ШОБ өз ресурстарына сүйенеді

Қазақстандық шағын және орта бизнес кедергілердің өсуіне қарамастан оптимизмін жоғалтпайды. Бұған United Research Technologies Group (URTG) ЖШС сарапшылары жүргізген 2024 жылдың бірінші тоқсанындағы «Қазақстан ШОБ бизнес-барометрі» (ШОБ ББ) кешенді зерттеуі дәлел. Зерттеу тұрғындардың кәсіпкерлік субъектілерінің санын көрсететін аймақтық (17 облыс және 3 республикалық маңызы бар қала) және салалық (сауда, өңдеу өнеркәсібі және тау-кен өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, құрылыс және қызмет көрсету) квоталары мен елдің жалпы ішкі өніміне қосқан үлесін ескере отырып жүргізілді. 

Жағдайды бағалау үшін келесі индекстер қолданылды — ІКИ (Іскерлік көңіл-күй индексі), ІБИ (екі іскерлік белсенділік индексі) және БКИ (Бизнес кедергілер индексі). Әрбір индекс бірнеше қосалқы индекстерден құралады. 

I тоқсандағы зерттеу респонденттердің бағалауын қоса алғанда биылғы жылдың басында басталған бастамалардың (ҚР Салық кодексіне енгізілген өзгерістер, мобильді аударымдарды бақылау және жалпыға бірдей декларациялаудың кезекті кезеңі) қалай әсер еткенін немесе болашақта олардың кәсіпкерлік қызметі мен табыстарына қалай әсер ететінін бағалауды қамтитын сауалнамамен толықтырылды. 

Анықтаманы қараңыз

Іскерлік көңіл-күй индексі бойынша бизнес позитивті көрсетеді, барлық субиндекстер 50 тармақтан жоғары. «Инвестициялар» қосалқы индексі ең күшті өсу динамикасын байқатады (тоқсанына +4,7 пункт, 67 пунктке дейін), «Кадрлар» субиндексі де өсуде (+1,2 пункт, 57,3 пунктке дейін). Теріс динамиканы «Сату» (-0,4 пункт, 54,3 пунктке дейін) және «Кредиттер» (-0,6 пункт, 56,9 пунктке дейін) субиндекстері көрсетті. 

«Сату» субиндексінің екінші тоқсан қатарынан төмендегені алаңдатады. Бұл -FFG (Freedom Finance Global) және URTG бірлескен зерттеулерінің түпкілікті талдауы. Субиндекс күтілетін және алынған кірістің (айналымның) өзгеруін бағалайды. 2024 жылдың I тоқсанында ол басқа индекстер арасында ең төменгі мәнге 54,3 пунктке жетіп, 0,4 пунктке азайды. Ауыл шаруашылығы теріс аймаққа, 41,1 пунктке жылжып, бірден 12,1 пунктке түсті.

Қызмет көрсету секторы 1,6 пунктке реттеу арқылы 50,1 пункт бейтарап сызықта байқалады. 9,8 пунктке түскеніне қарамастан өнеркәсіп 68,1 пунктке оң аймақта қалады.

  Құрылыс, керісінше, 4,7 пунктке өсіп және нәтижесінде 67,9 пунктті  көрсетеді. +2,6 пункттен 54,1 пунктке дейін сауда саласы да өсуде. 

Респонденттер күткендей, ШОБ үшін инвестициялардың негізгі көзі меншікті пайда, оның үлесі 77,5%, сыртқы қарыздарға қарсы 22,5% болып қала береді.

 Бизнестің барлық саласы өз қызметіне инвестициялық ағындарды ұлғайтуды жоспарлап отыр. 2024 жылдың екінші тоқсанында олар бірінші тоқсанмен салыстырғанда 1,3 есе өседі. Айта кетейік, 2023 жылдың төртінші тоқсанында (FFG зерттеулеріне сәйкес) жоспардағы инвестициялардың 0,9 есе өсуі байқалды, бұл қазірдің өзінде жасалғандармен салыстырғанда төменгі нәтижені көрсетті.  

  Несие алу бизнес үшін проблема болып қала береді. Жоғары мөлшерлемелер өнеркәсіпті қоспағанда, барлық дерлік секторлар үшін несие алмауға себеп болды (+10,6 п.т., 24% дейін).

Іскерлік белсенділік индексі онша жағымды емес.

  Ол өндірістік ІБИ (өнеркәсіп, құрылыс және ауыл шаруашылығы, орман және балық шаруашылығы) және сервистік ІБИ (көтерме және бөлшек сауда әрі қызмет көрсету секторы) болып бөлінеді. Әрбір сектор үшін тәуелсіз субиндекс есептеледі. 

Теріс динамиканы (тоқсанына -5,1 пункт) өндірістік ІБИ көрсетті, оң аймақта — 59,1 пункт қалды. Сервистік ІБИ аз ғана (-2,6 пункт) көрсеткішпен теріс аймаққа кетті — 48,5 пункт.    

Өндірістік ІБИ төмендеуінің негізгі себебі агробизнес болды, оның барлық көрсеткіштері теріс аймаққа кетті. Ол шикізат пен материалдар бағасының елеулі өсуі аясында өндірілген өнім бағасының (14% жағдайда баға 43% — ға төмендеген кезде өсті) төмендеуінен болды (сатып алу бағасы 62% жағдайда 14% — ға өсіп-төмендеді).  

Сервистік ІБИ бөлігінде ұзақ сипатта болатын іскерлік белсенділіктің төмендеуінен қызмет көрсету саласы үлкен алаңдаушылық туғызады (-3,1 п.п., 46,8 пунктке дейін).    

  ШОБ-тағы кедергілер ұлғайды, бұл бизнес-кедергілер индексінің 122,9 пунктке дейін өсуіне әкелді (тоқсанына+0,7 п.п.), бұл 100 пункттік сыни деңгейден едәуір жоғары. 

  Негізінен бизнестің дамуына кедергі келтіретін факторлар айқындалды: «Жалпы экономикалық саясаттың белгісіздігі (мысалы, салықтар, мемлекеттік шығыстар, реттеу, Ұлттық банк саясаты)» (30,2%), «Қаржылық шектеулер» (24%), «Ішкі нарықтағы сұраныстың жеткіліксіздігі» (20%) және «Тапшылық шикізат / материалдар / жабдықтар» (9,2%).

  Қосымша мәселелерге қатысты ШОБ өкілдері көп жағдайда реттеуші инновацияларға теріс көзқарастарын білдірді. Бұл әсіресе ҚР Салық кодексіне енгізілген өзгерістерге қатысты болды, онда теріс бапталған дауыстардың ең көп пайызы тіркелді (сауалнамаға қатысқан 500 кәсіпорынның 59% — ы).

Ұялы аударымдарды бақылау мен шектеулерді енгізуге қатысты теріс пікірлер бар — сауалнамаға қатысқандардың — 55% — ы және декларация — 40%. Бұл ретте соңғысының бөлігінде ең көп оң көзқарастағы дауыстар болды-30%.

  Ескере кететін жағдай, биыл ШОБ үшін қосымша жағымсыз фактор — табиғи апаттар болды. Ең алдымен, елдің батысы мен солтүстігіндегі ауқымды су тасқыны. Мұның бәрі бизнес индекстерінің одан әрі төмендеуіне және бизнес кедергілерінің қысымын арттыруға әкелуі мүмкін.